Svaki deseti tinejdžer koristio je neku vrstu droge prije 16. godine, pokazuje ESPAD istraživanje (European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs), koje je rađeno i u Crnoj Gori.

„Što se tiče statistike vezane za upotrebu droga kod učenika, može se sagledati kroz ESPAD istraživanje (European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs), posljednji put rađeno 2019, u kome je naznačeno da je više od jednog od deset studenata koristilo neku vrstu psihoaktivnih supstanci (PAS) prije 16. godine“, navodi se u u Vladinoj Strategiji za droge za period od 2024. do 2027. godine, sa Akcionim planom za period 2024 – 2025.

ESPAD istraživanje predstavlja saradnja između nezavisnih istraživačkih timova u više od četrdeset evropskih zemalja i najveći je međunarodni istraživački projekat o adolescentnoj upotrebi psihoaktivnih supstanci u svijetu, navodi se na sajtu Instituta za javno zdravlje.

Najzastupljenija vrsta droge koja se koristi među mladima je kanabis, a taj trend, uz korišćenje drugih supstanci, posljednjih godina raste značajno, naročito u periodu od 2008. do 2015. godine. Korišćenje novih psihoaktivnih supstanci ostaje na istom nivou kao i prethodnih godina.

U Crnoj Gori najviše mlađih od 13 godina koji su probali kokain

Prema podacima iz ESPAD-a, prevalenca korišćenja ljekova u nemedicinske svrhe, konkretnije anaboličkih steroida je najveća u Crnoj Gori, sa procentom od 2.7%.

„Sagledavajući rani početak upotrebe supstanci, gdje je učenici upotrebljavaju supstance na uzrastu od 13 godina ili mlađi, statistika nam govori da 2,1 odsto mladih na tom uzrastu je probalo kanabis, 0,6% ekstazi, 0,7% amfetamin ili metamfetamin, a isti procenat važi i za upotrebu kokaina – 0.7%. U odnosu na prosjek drugih zemalja, koji je za korišćenje kokaina 0.4%, Crna Gora je sa 0.7% jedna od država sa najvećim nivoom prevalence, a slično važi I za korišćenje amfetamina (0.5% u drugim zemljama, u Crnoj Gori 0.7%)“, navodi se u istraživanju.

Dječaci češće koriste droge

U prethodnih godinu dana od ESPAD istraživanja, pokazalo se da u su dječaci skloniji isprobavanju psihoaktivnih supstanci nego djevojčice (npr. u slučaju korišćenja kanabisa, 11.4% dječaka ga koristi, u odnosu na 7.3% djevojčica; u slučaju ekstazija, 3.4% dječaka u odnosu na 2% djevojčica).

Prevalencija upotrebe novih psihoaktivnih supstanci (bilo kada u životu) u Crnoj Gori je nešto niža u odnosu na ESPAD prosjek (2.6% naspram 3.4%).

„Prevalencija upotrebe ekstazija, amfetamina, metamfetamina, krek kokaina, LSD i GHB ikad u životu je slična prosjeku ESPAD zemalja, dok je prevalencija upotrebe kokaina i heroina ikad u životu visočija među učenicima u Crnoj Gori u odnosu na prosjek ESPAD zemalja. Podaci iz istraživanja sugerišu da NPS nemaju značajnu ulogu u obrascima upotrebe droga među osobama koje koriste droge injektiranjem“, stoji u izvještaju.

U pogledu pitanja rodne ravnopravnosti i korišćenja droga, dostupni podaci pokazuju da ovo pitanje dominatno pogađa muškarce u našem društvu.

Podaci iz Evropskog internetskog istraživanja o drogama iz 2021. godine (EMCDDA, 2022) ukazuju da je većina regrutovanih ispitanika/ca koristila kanabis u prethodnih 12 mjeseci (88.2%), potom kokain (44.1%), MDMA/ecstasy (21.8%) amfetamine (14.8%) i heroin (13.6%). Najčešće prijavljeni motivacionifaktori za upotrebu kanabisa bili su: relaksacija (69.7%), efekti ove droge na socijalizaciju (42.2%); pomoćpri spavanju (37.3%), da se postigne psihoaktivni efekat (‘high’) ili da se zabavi (33.5%).

Najčešće mjesto upotrebe droga je sopstveni stan/kuća (77.9%), potom javna mjesta (51.5%)37 (Institut za javno zdravlje Crne Gore, 2021).

Muškarci češće koriste droge

Muškarci prijavljuju veće stope upotrebe dozvoljenih i nedozvoljenih droga, posebno za intenzivniju upotrebu.

Dječaci preuzimaju navike ranije od djevojčica. Širom svijeta, 7 od 10 osoba koje koriste drogu i 8 od 10 koji se liječe od zavisnosti su muškarci. U Evropi, tri četvrtine smrtonosnih predoziranja uključuju muškarce. Trenutni dokazi o rodnoj dimenziji upotrebe supstanci u EU, pokazuju da je 2019. godine 77% smrtonosnih predoziranja uključivalo muškarce (EMCDDA 2021a). Stopa mortaliteta od predoziranja je skoro četiri puta veća kod muškaraca nego kod žena u populaciji od 15 do 64 godine (35,1 slučaj na milion muškaraca prema 9,5 slučajeva na milion žena).

Međutim, činjenica je da se rodni jaz u upotrebi droga smanjuje, posebno u populaciji mladih. U 30
evropskih zemalja, među kojima je i Crna Gora, prosječna prevalencija upotrebe droga među djevojčicama porasla je sa 68% (1995.) na 78% (2019. godine), u odnosu na odgovorajuću prevalenciju korišćenja droga među dječacima (ESPAD Group 2020).

U Strategiji se navodi da je zloupotreba droga globalni problem i predstavlja prijetnju za bezbjednost i zdravlje kako pojedinaca, tako i društava.

„Ona je stalni izazov za sva društva i države i zahtijeva multisektorski kontinuirani odgovor zajednice u cjelini, gdje doprinos moraju dati pojedinci, porodica, lokalna zajednica, vladine institucije, civilni sektor, međunarodne organizacije i ostali“, navodi se u dokumentu.

Strategija Crne Gore za sprečavanje zloupotrebe droga za period od 2024 – 2027. godine predstavlja treći  nacionalni strateški odgovor u ovoj oblasti koji pruža sveobuhvatan politički okvir i prioritete za politiku u oblasti droga u Crnoj Gori.

„Okvir, svrha i ciljevi ove Strategije poslužiće kao temelj za Akcioni plan za period od 2024-2025. godine.Osnovni cilj Strategije je da se zaštiti i poboljša dobrobit društva i pojedinaca, javno zdravlje, osigura visok stepen bezbjednosti i dobrobiti široj javnosti, uz poštovanje rodne ravnopravnosti i pravednosti u oblasti zdravlja, a donesena je skladu sa trenutnom nacionalnom situacijom vezanom za droge, naučnim saznanjima o problematici droga, te aktuelnim politikama koje Evropska unija vodi na ovom planu.

Uloga države je da kroz kvalitetno definisanu i implementiranu javnu politiku štiti, poštuje i ispunjava pravo na zdravlje stanovništva izdvajanjem maksimalnih raspoloživih resursa kako bi osigurala pristup kvalitetnim zdravstvenim uslugama. Ovo uključuje pristup osnovnim lijekovima, palijativno zbrinjavanje, sveobuhvatnu prevenciju i edukaciju o drogama, liječenje od droga i smanjenje štete uzrokovane korišćenjem droga“, stoji u Strategiji.

Kako dalje navode, nijedna efikasna javna politika ili sistem ne mogu se razviti ili implementirati ako se radi isključivo o izolovanim politikama, stoga su neophodne jasno definisane i integrisane procedure saradnje, sprovođenja zakona, smanjenja ponude droga, liječenja poremećaja uzrokovanih upotrebom droga i smanjenje rizika povezanog sa upotrebom droga.

„Vlada Crne Gore već nekoliko godina ulaže u značajne ljudske i finansijske resurse kako bi adresirala problem upotrebe droga, pratila trendove, kao i razumjela i iskoristila nove izazove koje ovakva dinamična pojava postavlja za društvo u cjelini. Posebno je važno da nacionalni odgovor bude usklađen sa posljedicama koje je po društvo ostavila pandemija virusa Covid-19, koja je predstavljala dodatni teret za našu zajednicu“, navodi se u ovom dokumentu.

Poremećaji upotrebe droga, kako kažu, štete zdravlju, uključujući mentalno zdravlje, bezbjednost i dobrobit osoba koje ih koriste.

„Stigma i diskriminacija smanjuju vjerovatnoću da će osobe koji koriste drogu dobiti pomoć koja im je potrebna. Dostupni podaci ukazuju da je na globalnom nivou manje od 20% ljudi sa poremećajima uzrokovanim upotrebom droga na liječenju, a pristup je veoma nejednak. Žene čine skoro polovinu populacije koja koriste stimulanse tipa amfetamina, ali samo je 27% onih koje se liječe“.

Kanabis i dalje najčešće korišćena droga, sa procijenjenih 219 miliona korisnika

Upotreba droga i dalje je visoka širom svijeta.

U 2021. godini, 1 od 17 osoba starosti od 15 do 64 godine u svijetu koristila je drogu u poslednjih 12 mjeseci. Procijenjeni broj korisnika/ca porastao je sa 240 miliona u 2011. godini na 296 miliona u 2021. godini (5,8% svjetske populacije starosti od 15 do 64 godine). Ovo je povećanje od 23%, dijelom zbog rasta stanovništva na globalnom nivou. Kanabis je i dalje najčešće korišćena droga, sa procijenjenih 219 miliona korisnika/ca (4,3 odsto globalne odrasle populacije) u 2021. godini. Upotreba droge se povećava, iako su korisnici kanabisa na globalnom nivou uglavnom muškarci (oko 70%), rodni jaz u ovoj oblasti se smanjuje u nekim podregionima svijeta, gdje imamo sve veći procenat žena korisnica kanabisa. Procjenjuje se da je 2021. godine, 36 miliona ljudi koristilo amfetamine, 22 miliona kokain i 20 miliona supstance tipa ekstazi. Udio žena korisnica je veći u slučaju stimulansa tipa amfetamina (45% korisnika su žene) i nemedicinske upotrebe lijekova (između 45% i 49% korisnika su žene), dok je najveći udio muškaraca se nalazi kod korisnika opijata (75%) i kokaina (73%).

„Struktura novog strateškog dokumenta je koncipirana tako da obuhvata povezanost strategije sa krovnim i sektorskim strateškim dokumentima i međunarodnim obavezama, predstavljanje pravnog i institucionalnog okvira u Crnoj Gori, analizu svih pitanja od značaja za ovu oblast, pregled dosadašnjih rezultata javne politike, pregled budućih aktivnosti kroz realizaciju strateških i operativnih ciljeva i pratećih indikatora, kao i smjernice za uspostavljanje efikasnog sistema za implementaciju strategije.

Pratećim akcionim planovima, koji se odnose na dvogodišnji period, biće definisani strateški ciljevi, mjere i aktivnosti koje su neophodne za implementaciju postavljenih ciljeva, kao i jasno dodijeljene nadležnosti za sve organe koji će implementirati predviđene aktivnosti“, navodi se u Strategiji.

Strateški i regulatorni okviri Crne Gore nijesu u potpunosti usklađeni sa EU

Izvještajem je konstatovano da strateški i regulatorni okviri Crne Gore u predmetnoj oblasti nijesu u
potpunosti usklađeni sa standardima EU.

„Nacionalni informacioni sistem o ljekovima ne ispunjava u potpunosti standarde EU. Kapacitet Nacionalne opservatorije za droge u Ministarstvu zdravlja, ojačan je otvaranjem novih radnih mesta i zapošljavanjem novog osoblja. Crna Gora je u decembru 2022. godine, Evropskom centru za praćenje droga i zavisnosti od droga dostavila nacionalni pregled situacije sa drogama i informativnu mapu, izrađenu kroz inkluzivni proces koji uključuje institucije i nevladine organizacije. U junu 2023. godine, zahvaljujući unapređenju saradnje sa EMCDDA, Crna Gora je ponovo uključena u projekat IPA8, nakon obustave saradnje u junu 2022. godine. Obustava je povezana sa, prema ocjenama EK, nedovoljnim angažovanjem Nacionalne opservatorije za droge u projektnim aktivnostima u tom periodu“, navodi se u Strategiji.

Izvještajem je ukazano da Crna Gora nije usvojila novu strategiju o drogama otkako je prethodna strategija istekla 2020. godine. Nacionalni sistem ranog upozoravanja još uvijek nije spreman za povezivanje sa sistemom ranog upozoravanja EU, jer ima ograničene operativne kapacitete.

„Važno je napomenuti da je nakon ekspertske posjete EMCDDA, Crna Gora počela da dobija obavještenja kroz ovaj sistem. Važno je istaći da je izvještajem konstatovano da je Vlada Crne Gore usvojila Pravilnik o načinu uništavanja droge i vođenju evidencije o oduzetoj i uništenoj drogi. Međutim, ukazano je na potrebu da Crna Gora treba da usvoji sveobuhvatnu nacionalnu strategiju za droge, da obezbijedi funkcionisanje nacionalne opservatorije za droge i da unaprijedi Nacionalni sistem ranog upozoravanja kako bi se omogućila njegova povezanost sa sistemom ranog upozoravanja EU“, stoji u dokumentu.