Špic ljetnje turističke sezone je za nama, pa je vrijeme da se sumiraju utisci o tome šta je bilo dobro, a šta je valjalo uraditi bolje. I dok nam donosioci odluka i kreatori ekonomske politike svakodnevno govore o uspješnoj sezoni, proteklih mjeseci od struke smo često slušali o brojnim problemima. 

Da ih je napretek, pokazala su nedavna iskustva turista iz Francuske koji su se žalili na crnogorsku aviokompaniju i probleme sa letovima prema Lionu.

Ovo je samo jedan u nizu problema, jer od raskopanih saobraćajnica do manjka parking mjesta i građevinskih mašina u turističkim centrima nijesmo mogli poštedjeti turiste ni ovog ljeta. Mnogi su se žalili i da su (pre)skupe ležaljke, a plaže nedovoljno uređene.

Ovim povodom sagovornik Portala Analitika bio je dekan Fakulteta za turizam i biznis u Budvi, prof. dr Rade Ratković.

"Probleme smo sami stvorili"

“Cijene su neosnovano, sa tržišnog aspekta, povećane, naročito u maloprodaji i uslugama na plažama, koje su, mahom, postale restorantske terase. Turizam Crne Gore, nažalost, posebno na primorju, dobija vašarski karakter, a naš turizam se transformiše u biznis nekretnina, što nagovještava tiho odumiranje crnogorskog turizma. Tome, umjesto da sprečava, lavovski doprinosi to da vlast u Crnoj Gori koja, htio neko to da prizna ili ne, i samu državu vodi putem tihog odumiranja. Osujećenje održivog turizma Crne Gore je jedan od prvih koraka u tom pravcu”, podvlači Ratković.

Sagovornik Analitike poručuje da su to sve “problemi koje smo sami stvorili”.

“Posebno od “oslobođenja” 2020. godine. Vlada je naprasno zatvorila nacionalnu avio-kompaniju, čime je namjestila monopolsku poziciju avio-kompaniji susjedne zemlje, koja je odmah duplirala cijene i zanemarila turističke interese Crne Gore”, ukazuje Ratković. 

Potpuno je, podsjeća on, zapostavljen destinacijski menadžment što je, kako pojašnjava, rezultirao eskalacijom problema u regionalnom, mjesnom i mirijućem saobraćaju, a produžetak infrastrukturnih radova tokom cijele sezone samo povećao intenzitet tih problema. 

Turistički promet podbacio

Ratković se osvrnuo i na oprečne informacije o ljetnjoj sezoni, jer dok se donosioci odluka hvale rekordima i dobrom sezonom,  s druge strane često od turističkih privrednika čujemo da sezona nije ispunila očekivanja. 

“Prvo moramo podsjetiti na oskudnost naših javnih informacija o toku turističke sezone. Zvanično se prati samo “kolektivni smještaj”, a informacije postavljaju sa mjesec zakašnjenja. “Kolektivni smještaj” obuhvata tek 10% ukupnih smještajnih kapaciteta, a za “privatni smještaj” nemamo zvaničnih informacija sve do februara naredne godine, i to procijenjene i nepotpune. Uglavnom se zanemaruje promet u “sekundarnom stanovanja”, koji je vjerovatno ponajveći”, ističe Ratković. 

Procjenjujući na osnovu dinamike boravišne takse, turistički promet, kako navodi Ratković, do 20. avgusta je podbacio u odnosu na prethodnu godinu,kod fizičkih lica za oko 7%, pravnih u plusu za 13%, a ukupno u plusu za 1,8%. 

“Kada upoređujemo sa 2019. to je sve nominalno u plusu za oko 2%, ali realno u dvocifrenom minusu, kada se uzme u obzir da su kapaciteti bili znatno manji, a stepen popunjenosti takođe 2019. oko 32%, a 2024 oko 24% u kolektivnom smještaju. Za prvih sedam mjeseci promet u kolektivnom smještaju je povećan za oko 3%, domaćem 4% i inostranom 2,8%”, navodi Ratković. 

Indikator je, kako pojašnjava, stepen popunjenosti od kojeg, uz cijene, zavisi uspjeh sezone. 

“Previsoke cijene u odnosu na platežnu mogućnost naše klijentele destimulišu potrošnju, a niska popunjenost ne donosi optimalne prihode, tako da ćemo i ove, kao i prethodnih godina, završiti sa gubitkom. Dakle, kontinuitet lošeg poslovanja se nastavlja, što je posljedica loše strukture naše ponude -manjak osnovnih kapaciteta, višak komplementarnih, naročito u sekundarnom stanovanju i naše loše tržišne pozicije - dominacija niskobudžetskih i kratkosezonskih tržišta, Srbija, BiH i Rusija, a manjak učešća najjačih evropskih emitivnih izvora, posebno u organizovanom turističkom prometu”, kaže Ratković. 

"Rušilački trend na snazi"

Kada je riječ o strukturi gostiju, sagovornik Analitike pojašnjava da su u godini za nama dominirali turisti iz regiona, a slična situacija je i ovog ljeta. 

“Dominira, prema podacima Monstata za 2023. pet tržišta: Rusija (23,6%), Srbija (21,5%), BiH (8,5%), Ukrajina (4,1%) i Kosovo (3,6%). Na tim tržištima primarno funkcioniše crnogorski turizam već 3,5 decenije poslujući sa hroničnim gubicima, sa izuzetkom 2019. kada je ostvaren privremeni dobitak od oko 15 miliona eura, zahvaljujući učešću zapadnoevropskih tržišta od 35% i značajnom učešću organizovanog turističkog prometa sa evropskim turoperatorima”, ističe Ratković i pojašnjava da će statistički podaci za ovu godinu biti dostupni tek za dva mjeseca. 

Sagovornik Analitike ukazuje da su gubici posljedica eksplozivnog i stalno rastućeg razvoja biznisa nekretnina, dominantno sekundarnog stanovanja, koji je, kako kaže, stvorio strukturnu provaliju u sektoru smještaja i tržišne orijentacije na pet navedenih tržišta, na kojima se nije mogao graditi ekonomski i socijalno održivi turizam. 

“Sve ovo se ponavlja i ove godine i, bojim se, ovo postaje rušilački trend”, ističe Ratković. 

Prvo sanirati političku krizu

Na pitanje šta je neophodno uraditi kako bi Crna Gora postala privlačnija destinacija za turiste visokoplatežne moći, odgovara:  “Prvo je potrebno sanirati višegodišnju političku krizu koja je otpočela pokušajem spolja organizovanog državnog puča 2016, skoro jednogodišnjim uličnim političkim demonstracijama 2019, maskiranim takozvanim “litijama” radi rušenja suverenističke vlasti koja se usudila, kao i ostale zemlje okruženja, računajući i Srbiju i Hrvatsku, da suvereno i ustavno uredi, uz puno uvažavanje sugestija Venecijanske komisije, oblast vjerskih prava i sloboda u sopstvenoj državi. Nakon toga su uslijedili pučistički, a ne demokratski izbori.

Na “izborima” 2020. godine oborena je prokazana suverenistička vlast i otvoren proces izolacije suverenista iz političkog i javnog života vlastite države. Uslov političke saradnje i zapošljenja u javnom sektoru je polaganje zakletve o potpunoj izolaciji suverenista”, napominje Ratković. 

Ukazuje i da treba izaći iz, kako kaže, neviđene zavjere, vratiti zakonski i ustavni poredak u punu funkciju i poštovati volju građana ma za koga glasali, pa i suvereniste.

“Dosljenim poštovanjem ustavnog sistema treba vratiti stabilnost društva, bez čega nema normalnog funkcionisanja i razvoja niti sigurnosti građana. Nakon toga, umjesto ideološkog nametanja tuđeg identiteta pod patronatom države, latiti se reformskih procesa prema evropskoj agendi, a među njima i turizma. Prvo treba donijeti krovni Zakon o turizmu, odnosno upravljanju održivim turizmom po evropskom modelu. Primjer je Hrvatska kao nama najbliža članica EU, a zatim inovirati i ostalo turističko zakonodavstvo”, navodi Ratković. 

Važno je, kako pojašnjava, i Zakonom o privrednim društvima unijeti odredbe o poslovnom udruživanju, kako bismo imali model umrežavanja hotela, bez čega, poručuje, nema uspješnog nastupa na organizovanom turističkm tržištu. 

“Nakon toga treba donijeti novu turističku strategiju na vremenski horizont do 2040. godine i inovirati, poglavito postulatima pospandemijskog turizma, Marketing strategiju (Marketing plan) iz 2019, koju su radili španski eksperti. To su neophodni uslovi za otpočinjanje korijenite reforme u turizmu, kako na planu restrukturiranja turističke ponude, tako i na planu repozicioniranja tržišne pozicije crnogorskog turizma, sa prioritetom na najjača emitivna tržišta Evrope, kojoj valjda težimo”, poručuje Ratković. 

Sagovornik Analitike ističe da bi rezultat toga bila održiva ponuda i tržišna pozicija, na čemu bi se gradila ekološka, ekonomska i socijalna održivost turizma na, kako kaže, zadovoljstvo turističke klijentele i dobrobit lokalnog stanovništva. 

Upitan uspjeh postsezone

Već dugo vremena se govori o produženju turističke sezone, ipak, većina hotela vrata zatvara već krajem septembra. Naš sagovornik je stava da i ove godine teško možemo imati dobru postsezonu kao što, ukazuje, nije bila dobra cijela ovogodišnja sezona.

“Od ovakvog turizma, odnosno ovakvog turističkog destinacijskog menadžmenta ne možemo dobiti rezultate. Treba da radimo reforme, kao što to rade ostale mediteranske zemlje, uključujući i naše najbliže susjede (Hrvatska i Albanija), kojima trebamo čestitati na dobrom upravljanju turizmom i ugledati se na njih”, ističe Ratković. 

Pojašnjava i šta sve donosioci odluka moraju mijenjati kako bismo postali destinacija koje je turistima interesantna tokom cijele godine.

“Uslov svih uslova je da ohladimo pregrijanu političku temperaturu i vratimo se, prije svega sadašnja “politička većina”, u okvire Ustava i Zakona, a ne da se naturaju promjene - svađalice po agendi imperijalnih krugova iz okruženja koji se flagrantno miješaju u politički život naše države, nameću nam preko njima podložne “naše” vlasti ruiniranje naše suverenosti i zavađanje sa prijateljskim susjedima radi ostvarivanja tuđih imperijalnih interesa”, kaže sagovornik Analitike. 

Ratković ističe da kada ovaj ključni problem prevaziđemo i okrenemo se našoj zemlji i njenim realnim interesima, onda smo uklonili glavne prepreke našem demokratskom sazrijevanju i ekonomskom razvoju. 

“Kao i ubrzanoj integraciji u EU, za što se izjašnjava većina naših, iako antievropskom demagogijom izmanipulisanih, građana. Kad ovakva normalnost postane naša realnost, nemam nikakve sumnje u kvalitetan i održiv razvoj turizma i ostalih propulzivnih privrednih grana po standardima najboljih evropskih primjera dobre prakse. U tom slučaju brzo ćemo postati destinacija koja radi cijelu godinu”, zaključuje Ratković.