Vlada se mora tokom čitave godine, ne samo tokom sezone grijanja i epizoda prekomjernog zagađenja, intenzivno baviti ovom problematikom, kroz operativno djelovanje svih nadležnih organa na lokalnom i državnom nivou, kao i uz uključivanje ostalih relevantnih aktera, ocijenila je u razgovoru za portal Dnevno direktorica Centra za klimatske promjene, prirodne resurse i energiju Univerziteta Donja Gorica Ivana Vojinović.

Vojinović, koja je bila dugogodišnja šefica radne grupe u pregovorima sa EU za poglavlje 27( životna sredina i klimatske promjene), kaže da je toplifikacija Pljevalja jedino trajno rješenje dugoročnog problema zagađenja vazduha.

„Ovakvo stanje zagađenja nažalost nije nikakvo iznenađenje i već nekoliko mjeseci unaprijed nadležno Ministarstvo je moralo sa opštinom Pljevlja i ostalim ugroženim opštinama da planira ono o čemu se ovih dana alarmantno govori u medijima“, ukazuje Vojinović.

                                                                ***

Dnevno.me: Pljevlja su prije nekoliko dana bila najzagađeniji grad na svijetu. Kao dugogodišnja šefica radne grupe u pregovorima sa EU za poglavlje 27, kako komentarišete aktuelnu situaciju u tom gradu?

Vojinović: U opštini Pljevlja su, nažalost, u kontinuitetu prisutna prekoračenja emisija zagađujućih materija, uz povećan broj dana sa zabilježenim prekoračenjima u odnosu na zakonom dozvoljeni.

Na lošiji kvalitet vazduha uglavnom utiču prekoračenja graničnih vrijednosti suspendovanih čestica (PM) usljed rasprostranjene potrošnje čvrstih goriva (drvo i ugalj) za grijanje u individualnim ložištima, kao i sagorijevanje lignita u svrhu proizvodnje električne energije u Termoelektrani Pljevlja koja je dominantni izvor značajnih emisija sumpor dioksida, kao i emisija azotnih oksida.

Poseban izvor zagađenja sa kojim se nije lako boriti predstavljaju pomenuta individualna ložišta. Iako se radi o ložištima malog kapaciteta, njihov kumulativni uticaj često je veći od uticaja jednog velikog dimnjaka elektrane na koji se može

postaviti filter. Naročito u urbanom jezgru Pljevalja veliki broj dimnjaka doprinosi zagađenju u niskom sloju atmosfere gdje je ono najnepoželjnije.

Uz navedeno, duge i oštre zime tipične za Pljevlja izazivaju pojavu magle po kotlinama i temperaturne inverzije, što zadržava zagađenje u prizemnim slojevima atmosfere. Temperaturna inverzija je pojava pri kojoj se javljaju tzv. „jezera hladnog vazduha“ koja se nalaze u prizemnom sloju, a iznad njih je sloj toplijeg vazduha koji služi kao „poklopac“ inverzionog sloja i ne dozvoljava prodor vazduha iz nižeg u viši sloj, doprinoseći koncentrisanju zagađenja u prizemnom sloju.

Dnevno.me: Iz rukovodstva Elektroprivrede Crne Gore ovih dana ponovo stiže apel da se intenzivira projekat toplifikacije Pljevalja, te da bi ga trebalo proglasiti projektom od javnog interesa, što je i najavljeno iz Vlade prije dva dana. Prema Vašem mišljenju, šta je neophodno uraditi u ovom trenutku i na koji način?

Vojinović: Toplifikacija Pljevalja je jedino trajno rješenje dugoročnog problema zagađenja vazduha. Projektom toplifikacije biće eliminisan toplotni konzum od nešto više od 4000 individualnih ložišta i glavna gradska kotlarnica u Skrelićevoj ulici, koja je prepoznata kao jedan od ključnih zagađivača užeg gradskog jezgra. Time će se znatno smanjiti zdravstveni rizici i uticaji zagađenja vazduha na životnu sredinu, te unaprijediti uslovi za život i rad u Pljevljima.

Određeno ohrabrenje daje nedavno potpisani ugovor od strane EPCG za realizaciju I faze toplifikacije. Ipak, potrebno je ubrzati brojne procedure koje realizacija građevinskog projekta zahtijeva po osnovu važećih propisa, gdje prvenstveno mislim na izradu neophodne tehničke dokumentacije, elaborata procjene uticaja na životnu sredinu, pitanje eksproprijacije, a koje zahtijevaju vrijeme i veoma pažljivo i odgovorno planiranje, bez kašnjenja u sprovođenju procedura.

Da bi se skratilo vrijeme, potrebno je sagledati i mogućnost otpočinjanja tenderskih procedura i za ostale faze projekta toplifikacije, tako da umjesto fazne realizacije imamo paralelnu realizaciju svih segmenata ovog projekta.

U svakom slučaju, zajedno sa projektom ekološke rekonstrukcije TE Pljevlja koji je toku, a u okviru kojeg su predviđene određene aktivnosti vezane za toplifikaciju kako bi se TE Pljevlja iskoristila kao toplotni izvor za grijanje Pljevalja, toplifikacija Pljevalja je kapitalno važan projekat za najsjeverniju crnogorsku opštinu, iz ekološkog, zdravstvenog i ekonomskog ugla.

Sa realizacijom projekta toplifikacije, Crna Gora će ispuniti i zahtjevne uslove koji su joj postavljeni u pregovorima sa EU u Poglavlju 27-životna sredina i klimatske promjene. Naime, sa dovođenjem PM10 emisija u zakonom dozvoljene granične vrijednosti, značajno će se ispuniti uslovi krovne Direktive 2008/50/EC o čistijem vazduhu. Time će se u velikoj mjeri ispuniti jedno od završnih mjerila za zatvaranje Poglavlja 27.

Dnevno.me: Brojne nevladine organizacije, stručnjaci i političke partije pozvali su nadležne da preduzmu hitne korake kako bi se riješio problem zagađenja vazduha u Crnoj Gori. Da li će vjerujete da će država ozbiljnije krenuti u rješavanje tog problema ili će se o ovoj temi govoriti samo nekoliko dana?

Vojinović: Društvena realnost Crne Gore je takva da se o pitanjima koja se direktno tiču kvaliteta našeg zdravlja i života sporadično govori u poređenju sa političkim pitanjima koja dominiraju.

Vlada se mora tokom čitave godine, dakle ne samo tokom sezone grijanja i epizoda prekomjernog zagađenja, intenzivno baviti ovom problematikom, kroz operativno djelovanje svih nadležnih organa na lokalnom i državnom nivou, kao i uz uključivanje ostalih relevantnih aktera. Time će biti osnažen svakodnevni rad nadležnih subjekata, čime će se ubrzati dinamika sistemskog rješavanja problema zagađenja vazduha.

Odgovoran odnos prema životnoj sredini je još uvijek nešto na čemu treba da radimo i kao pojedinci i kao društvo. Činjenica je da svi udišemo isti vazduh i da svi doprinosimo njegovom zagađenju svojim svakodnevnim aktivnostima: korišćenjem prevoznih sredstava, fosilnih goriva u svim oblicima, upotrebom duvanskih proizvoda, boja, lakova, razređivača, vršenjem brojnih djelatnosti u privredi, paljenjem otpada, itd. Samo insistiranjem na upotrebi dobro prosušenog drveta za ogrijev potrošnja bi se mogla enormno smanjiti, što bi uticalo povoljno i na kvalitet vazduha i na budžet domaćinstava.

Redovno čišćenje dimnjaka je još jedna od jeftinih aktivnosti koje doprinose poboljšanju kvaliteta vazduha, kao i ispravno loženje koje dozvoljava dovoljan protok vazduha, a samim tim i potpunije sagorijevanje, više toplotne energije i manje dima.

Uz to, činjenica da u prosjeku tokom sezone grijanja svaki stanovnik Crne Gore potroši 1m3 drva za ogrijev morala bi da nas podstakne na aktivnije pošumljavanje i očuvanje šumskog fonda.

Uloga medija je, takođe, nezaobilazna, jer o kvalitetu vazduha i načinima uz pomoć kojih se on može poboljšati treba pričati i tokom dana u kojima nema zagađenja, kako bi se doprinijelo boljem razumijevanju problema.

Dnevno.me: Kako komentarišete najave Vlade o mjerama poput subvencionisanja cijene električne energije, nabavke prečišćivača vazduha za bolnice, vrtiće, škole, javne institucije i domaćinstva, naimenovanja ekološkog ministra, subvencionisanja termoizolacije objekata? Da li se zakasnilo sa ovim mjerama?

Vojinović: Vlada je najavila mjere i vidjećemo u kojoj mjeri će se one uopšte realizovati. Ovakvo stanje zagađenja nažalost nije nikakvo iznenađenje i već nekoliko mjeseci unaprijed nadležno Ministarstvo je moralo sa opštinom Pljevlja i ostalim ugroženim opštinama da planira ono o čemu se ovih dana alarmantno govori u medijima.

Opšte je poznato da je zagađenje vazduha u Crnoj Gori izrazito sezonskog karaktera. Povećane koncentracije suspendovanih čestica tipične su za zimske mjesece i uglavnom su povezane sa nepovoljnim meteorološkim uslovima: visok vazdušni pritisak, tiho vrijeme bez vjetra i padavina, pojava magle temperaturnih inverzija po kotlinama.

I ove godine smo imali situaciju da nas najprije opomenu rezultati sa mjernih stanica u Pljevljima i ostalim gradovima u kojma se mjeri zagađene, da se uzbuni javnost, pa tek onda da Vlada uveliko usred sezone definiše mjere.

Dakle, Ministarstvo zaduženo za ekologiju je moralo da bude proaktivnije po tom pitanju i da zajedno sa lokalnim samoupravama blagovremeno donese i otpočne implementaciju operativnijih mjera, jer se ne može čekati usvajanje Strategije u ovoj oblasti već pune dvije godine, a podaci o koncentracijama zagađujućih materija su opominjujući ne samo za Pljevlja, već i za Bijelo Polje, Podgoricu i Nikšić.

Od svih ovih mjera kratkoročno će jedino nabavka prečišćivača vazduha za bolnice, vrtiće, škole, javne institucije i domaćinstva, u određenoj mjeri zaštititi najranjivije kategorije, i to pod uslovom da se sprovede po hitnoj proceduri.

Što se tiče mjera energetske efikasnosti (oblaganje fasada, ugradnja vrata i prozora sa boljim energetskim karakteristikama), one moraju da budu prioritet na duge staze.

Ovo su mjere koje ne mogu problem zagađenja da riješe u potpunosti, ali svakako doprinose njegovom smanjenju, jer dovode do smanjenja potrebe za toplotnom energijom, te se smanjuje potrošnja goriva i time zagađenja.

Dnevno.me: Prema procjenama, projekat toplifikacije Pljevalja trajao bi nekoliko godina i koštao bi oko 20 miliona eura, što je otprilike godišnji budžet te opštine. Da li u realizaciji te višemilionske investicije možemo računati i na finansijsku pomoć EU?

Vojinović: Projekat toplifikacije je višegodišnji projekat. Budući da zahtijeva investiciju od preko 20 miliona eura, mora se finansirati iz više izvora. Lokalni budžet je samo jedan manji izvor finansiranja. Da bi opštinski budžet uopšte učestvovao u finansiranju ekoloških potreba, važno je podsjetiti na to da je na osnovu saglasnosti Vlade još u oktobru 2019. samo u Pljevljima uvedena naknada za zaštitu i unapređivanje životne sredine, tzv. eko naknada, koju su svake godine shodno principu „zagađivač plaća“ dužna da u opštinski budžet uplaćuju preduzeća koja crpe najviše prirodnih resursa ove opštine, Rudnik uglja, EPCG (TE Pljevlja) i Gradir Montenegro.

I upravo ova sredstva služe za namjenske investicije u projekte i programe zaštite životne sredine na lokalnom nivou, poput toplifikacije. Prihodi budžeta opštine Pljevlja po osnovu ove naknade treba svake godine da iznose između dva i tri miliona eura.

Osim lokalnog budžeta, mora se uključiti i kapitalni budžet države preko Uprave za kapitalne projekte, a većim dijelom i eksterni izvori finansiranja kao što su IPA, Zapadno balkanski investicioni okvir i sl. Međutim, obezbjeđenje tih sredstava zahtijeva određene procedure koje traju, tako da je na nadležnim organima da daju maksimum svojih napora i znanja koje imaju državni službenici da se dobiju potrebna finansijska sredstva za projekat toplifikacije.

Budući da Vlada planira da ovaj projekat proglasi projektom od javnog interesa, po mom shvatanju on bi trebalo da ima prioritet u predlaganju projekata za eksterno finansiranje, kao i za izradu potrebne projektne i tehničke dokumentacije.

U svakom slučaju, kao opština sa narušenim ekološkim statusom, a istovremeno i opština koja raspolaže bogatstvom prirodnih resursa, Pljevlja moraju da budu u fokusu donosilaca odluka u smislu budućeg pojačanog investiranja u čiste tehnike i tehnologije.