Državna revizorska institucija Crne Gore (DRI) i Vrhovna revizorska institucija (VRI) Makedonije sprovešće paralelnu reviziju uspješnosti skrininga raka grlića materice u svojim zemljama.

Razlog za ovakav poduhvat je visok procenat smrtnosti i obolijevanja od ovog raka, a posebno u Crnoj Gori, koja je u vrhu liste - i evropske i svjetske.

Pomoćnica glavnog državnog revizora Sjeverne Makedonije Sonja Kambovska ukazala je na činjenicu da su poražavajući podaci o porastu broja novooboljelih, te da se revizijama u zdravstvu daje veliki doprinos boljem funkcionisanju sistema.

Ona je ukazala na finansijsku i reviziju pravilnosti Klinike za onkologiju i radioterapiju u Sjevernoj Makedoniji, nakon koje je Javno tužilaštvo podiglo optužnice u slučaju „Onkologija“ koje se tiču finansijskih zloupotreba i liječenja pacijenata.

Kambovska je kazala da je u Sjevernoj Makedoniji skrining na niskom nivou obuhvata, da je evidentan nedostatak kadra i opreme, ali i niska informisanost građana o programu koji je tamošnje ministarstvo zdravlja počelo još 2010. godine.

Vrhovna državna revizija u Sjevernoj Makedoniji radiće i reviziju uspješnosti skrining programa prevencije raka dojke, kakva je prije tri godine rađena u Crnoj Gori. Ta revizija je u našoj zemlji dovela do toga da je od deset preporuka DRI tokom tri godine usvojeno osam, a dvije su u procesu realizacije.

Crnogorska DRI će uraditi reviziju kako bi ocijenila da li se praćenje i evaluacija nacionalnih programa sprovodi na odgovarajući način, kao i da li je ostvaren očekivani napredak u njihovom sprovođenju.

Preliminarna saznanja

Prema preliminarnim saznanjima DRI, postoje propusti u organizaciji aktivnosti koje su predviđene nacionalnim programima, kako u fazi koja je prethodila uvođenju skrininga, tako i u procesu njegovog operativnog sprovođenja, ali i nedosljednost poštovanja kontinuiteta njegovog sprovođenja.

Preliminarna saznanja pokazuju i da se skrining u Crnoj Gori sprovodi na niskom obuhvatu stanovništva, da nema dovoljno kadra i opreme, da su raspoloživa sredstva ograničena i da postoji nedovoljna informisanost o programima prevencije u pojedinim regijama.

Na sastanku sa kolegama iz Makedonije, senator dr Branislav Radulović podsjetio je da Crna Gora ima najvišu vrijednost u Evropi – 10,5 smrtnih slučajeva na 100.000 žena, prema procjenama Svjetske zdravstvene organizacije za 2020. godinu.

- Prema podacima Međunarodne agencije za istraživanje raka (IARC) za 2022. godinu, Crna Gora zauzima šesto mjesto po stopi smrtnosti od ove bolesti, iza Rumunije, Moldavije, Ukrajine, Litvanije i Rusije. Međutim, kada se posmatra dobno standardizovana stopa smrtnosti, Crna Gora ima najvišu vrijednost u Evropi – 10,5 smrtnih slučajeva na 100.000 žena, prema procjenama SZO za 2020. godinu - rekao je Radulović.

Ova visoka stopa smrtnosti povezana je s niskim odzivom žena na preventivne preglede i skrining programe, što dovodi do kasnog otkrivanja bolesti i smanjuje šanse za uspješno liječenje.

U posljednje dvije godine Crna Gora je dobila HPV vakcine, koje su prva linija odbrane od raka grlića materice, jer je taj virus najčešći uzročnik oboljenja. Primjena tih vakcina je u brojnim zemljama u kojima se koriste već petnaestak godina gotovo iskorijenila rak grlića materice koji je nastao zbog HPV-a.

Ipak, i pored snažne kampanje Instituta za javno zdravlje, te činjenice da su vakcine besplatne i široko dostupne - obuhvat vakcinacijom i dalje je nizak, što je problem u Crnoj Gori kada je riječ i o drugim vakcinama.

Uspješnost nacionalnih programa

Posljednji podaci koje država ima o broju oboljelih od raka grlića materice su iz 2013. godine i jedini su kojima Crna Gora zvanično raspolaže i koje DRI može da koristi. Ta činjenica dovodi do još jednog problema - registara oboljelih i nedostatka zvanične statistike, na osnovu koje se kreiraju zdravstvene politike.

Organizovan i centralizovan skrining program raka grlića materice počeo je kao pilot projekat u julu 2016. godine u Podgorici. Od februara 2018. godine skrining se sprovodi na nacionalnom nivou, a ciljnu grupu čine žene starosti od 25 do 60 godina.

Cilj ovog programa je da obuhvati više od 50 odsto ciljne populacije tokom tri godine od početka programa, te da se smanji učestalost raka grlića materice za 50-60 odsto u periodu osam godina od početka sprovođenja programa.

Kada je riječ o mortalitetu, cilj Nacionalnog programa je da se smanji da 50 odsto u periodu od 10 godina od početka programa.

Prema preliminarnim saznanjima DRI, u Nacionalnom programu su uočeni nedostaci i problemi. Sistem nadzora nad malignim bolestima nedovoljno je razvijen (nedostaje nacionalni registar za rak), zbog čega ne postoje precizni podaci o obolijevanju za maligna oboljenja. Nedovoljno su razvijeni i organizovani multisektorski programi unapređenja zdravlja i prevencije malignih bolesti, kao i nacionalni programi zdravstvene edukacije građana, što ima za posljedicu nedovoljnu informisanost građana o faktorima koji utiču na zdravlje i faktorima rizika za nastanak raka. Nijesu ustanovljene i implementirane nacionalne preporuke i nacionalni klinički vodiči za dijagnostiku i tretman najvažnijih malignih oboljenja, a primjetan je i nedostatak adekvatno obučenog kadra za oblast dijagnostike i tretmana pacijenata oboljelih od raka. Nedovoljno je razvijen informacioni sistem koji bi omogućavao odgovarajući monitoring i evaluaciju.

Po okončanju revizija, VRI i DRI će ih prezentovati u oba parlamenta. Cilj ove saradnje je upoređivanje metodologija i praksi, kako bi se što bolje pratilo stanje u sistemu država koje boluju od sličnih boljki kada je u pitanju zdravstveni sistem i njegova organizacija

I skrining raka debelog crijeva pod lupom DRI

U Crnoj Gori će DRI, pored revizije uspješnosti skrininga raka grlića materice, raditi i skrining raka debelog crijeva. Nacionalni program za rano otkrivanje raka debelog crijeva donesen je 2011. godine. Skrining je počeo 2013. u 14 opština, a naredne godine je dobio nacionalni nivo. Ciljna populacija su osobe oba pola starosti od 50 do 74 godine koje pozivaju timovi izabranog doktora za odrasle (ID).

Rizik od raka debelog crijeva raste nakon 40. godine života, tako da se CRC javlja 90 odsto kod osoba starijih od 50 godina.

Ciljevi ovog programa su da se smanji smrtnost od raka debelog crijeva za najmanje 15 odsto tokom pet godina od početka sprovođenja programa. Prema tom cilju, programom treba obuhvatiti 60 odsto pozvanih na testiranje kako bi se otkrio rak u ranom stadijumu bolesti, te na taj način poboljšati mogućnost izlječenja, kvalitet života i preživljavanje oboljelih.