Još od prvih koraka razvoja civilizacije čovjeku je trebalo univerzalno sredstvo koje će olakšati razmjenu proizvedenih ili stečenih dobara, što je i urađeno osmišljavanjem novca i njegovim stavljanjem u upotrebu. Novac je zapravo roba za koju se svaka druga roba može kupiti, i kao takav je kulturno-pravni i istorijsko-ekonomski fenomen.

S obzirom  na to da imamo ograničenu ponudu na tržištu dobara, novac služi kao posrednik, odnosno nosilac vrijednosti u razmjeni roba i usluga. Snaga određene ekonomije jasno se oslikava i stabilnošću valute  koja se u okviru nje koristi.

Euro je trenutno službena valuta u 19 od 28 zemalja članica EU koje zajedno čine eurozonu. Iako su sve države članice EU dio ekonomske i monetarne unije (EMU) samo je njih 19 zamijenilo nacionalne valute jedinstvenom valutom – eurom, te eurozonu čine: Austrija, Belgija, Kipar, Estonija, Finska, Francuska, Njemačka, Grčka, Irska, Italija, Litvanija, Letonija, Luksemburg, Malta, Holandija, Portugal, Slovačka, Slovenija, Španija. Novčanice i kovani novac eura prvi put su uvedeni u 12 evropskih zemalja 1. januara 2002, zamjenjujući njihove nacionalne valute. Euro je postojao i tri godine prije toga, ali samo u elektronskom obliku. Dvadeset godina kasnije, 19 zemalja i više od 340 miliona Evropljana koristi euro. 

Crna Gora i Euro

U Crnoj Gori situacija je specifična. Dešavanja 90-tih godina prošlog vijeka - nestabilnost i ratni sukobi u regionu, sankcije i finansijske malverzacije, uslovila su pojavu hiperinflacije. Inflacija u Saveznoj Republici Jugoslaviji (zajednica Srbije i Crne Gore), koja je trajala od sredine 1992. do početka 1994, bila je tada druga najveća inflacija na svijetu poslije Mađarske 1946. Danas zauzima treću poziciju nakon hiperinflacije u Zimbabveu 2008. Do januara 1994. mjesečne stope inflacije u Jugoslaviji dostigle su visinu od 313.000.000%, prema Institutu CATO, sa udvostručavanjem cijena svakih 1,41 dan. 

Odgovor vlasti nakon ovih dešavanja bio je očekivan. Novembra 1999. crnogorska Vlada je jednostrano proglasila njemačku marku (DM) kao paralelno legalno sredstvo plaćanja sa jugoslovenskim dinarom. Čitav proces je sproveden brzo i bez saglasnosti MMF-a. U istom periodu kad je njemačka marka uvedena kao sredstvo plaćanja, vlada se suočavala sa fiskalnim deficitom u iznosu od 20% BDP-a.

Za manje od godinu, snažna i stabilna valuta kao što je bila marka, istisnula je dinar iz upotrebe. U julu mjesecu 2000. 90% novca koji se nalazio u prometu bio je upravo u markama. U januaru 2001. njemačka marka je postala jedino legalno sredstvo plaćanja. Od 2002 ekonomija je u potpunosti eurizovana. Monetarna politika CBCG sprovodi se u specifičnom deviznom režimu. Postojeći devizni režim u Crnoj Gori je dolarizacija (eurizacija). Dolarizacija predstavlja rigidni oblik deviznog režima (fiksni devizni režim) u kojem zemlja koristi valutu druge zemlje uporedo sa, ili umjesto domaće valute. Dolarizacija može biti shvaćena i kao posljednja reakcija u lancu spašavanja ekonomije čija lokalna valuta pati od gubljenja svojih funkcija. 

Crna Gora je imala svoju valutu (Perper) samo u kratkom periodu početkom 20. vijeka. Činjenica da je Crna Gora mala ekonomija, vrlo otvorena za međunarodnu trgovinu i turizam, doprinijela je odluci vlasti da bi jednostrana eurizacija bila najbolji monetarni režim za Crnu Goru. Odugovlačenje suštinske promjene nije bila prihvatljiva opcija. 

Način uvođenja eura u Crnoj Gori se u potpunosti razlikuje od članstva u Ekonomskoj i monetarnoj uniji (EMU). Crna Gora želi da zadrži euro kao jedinu zvaničnu valutu, ali ne zahtijeva da pristupi eurozoni na dan pristupanja. Stav države je jasan da će se pitanje njenog korišćenja eura riješiti tokom pristupnih pregovora. U tom kontekstu, Crna Gora je navela da će težiti da ispuni kriterijume približavanja za pristupanje eurozoni. Iako to nije za očekivati, unilateralna (jednostrana) eurizacija naše zemlje mogla bi usporiti kretanje ka članstvu u EU. Cilj EU je svakako da sve zemlje članice koriste istu valutu kako bi proces konvergencije bio što više upotpunjen.

Ništa manje nije bitno da sve zemlje koje koriste euro kao svoju valutu budu stabilne države, sa povoljnom ekonomskom situacijom i bez problema u unutrašnjem i spoljašnjem funkcionisanju. Stoga se kao uslov za prihvatanje eura ne postavlja samo volja određene zemlje već i ispunjenje određenih uslova. Ti uslovi podrazumijevaju poštovanje Mastrihtskih kriterijuma konvergencije i dvije godine u ERM II sistemu. 

Euro je trenutno druga najvažnija valuta na svijetu posle američkog dolara, 60 zemalja i teritorija van EU ga takođe koriste ili povezuju svoju valutu sa njim. U narednih nekoliko godina, Hrvatska, Rumunija i Bugarska planiraju da zamijene nacionalne valute eurom. Ideja kreiranja digitalnog eura je, takođe, prisutna i velika je vjerovatnoća da će u budućnosti doći do njene realizacije.

Iskustvo Irske

Irska je bila jedna od prvih 12 zemalja koje su uvele euro 2002, a irske funte su razmijenjene za euro kovanice i novčanice. Stopa rasta zemlje je od tada bila jedna od najvećih u Evropi. Oana Peia, ekonomista na Univerzitetskom koledžu u Dablinu, kaže da je jedinstvena valuta igrala ključnu ulogu u toj priči o uspjehu. „Usvajanje eura bilo je važno za konsolidaciju mjesta Irske na jedinstvenom tržištu, privuklo je mnogo stranih direktnih investicija, koje sada čine 20% zaposlenosti, i povećalo trgovinu unutar EU, koja sada čini 40% izvoza Irske“, kazala je Peia u intervjuu za euronews.next.

Ekonomija Irske je napredovala pogotovo u tehnološkim sektorima, kao što su farmaceutski i medicinski, koji čine 38% irskog izvoza. Aerogen, osnovan prije 20 godina u blizini Golveja, lider je u isporuci aerosolnih ljekova visokih performansi. Za generalnog direktora Džona Pauera, usvajanje eura je bilo od velikog značaja za rast kompanije koja trenutno upošljava 400 ljudi i svoje proizvode izvozi u 75 zemalja.

„Naša valuta, funta, bila bi mala valuta u Evropi i očigledno bi neočekivane i nagle promjene kursa imale veliki uticaj na irsko poslovanje...Znači, euro je sve to sredio“, zaključio je Pauer.

Prema Eurobarometru, Irska je zemlja sa drugim najvišim nivoom povjerenja u Evropsko jedinstvo, što je znak da Irci i dalje vjeruju u Uniju i njenu jedinstvenu valutu. Predsjednik Eurogrupe (forum na kojem se sastaju ministri finansija zemalja eurozone) i ministar finansija Irske Paskal Donahju, čvrsto vjeruje da je euro dokazao svoju otpornost kada je bio na testu, prvo sa finansijskom krizom, a zatim i sa ekonomskim posljedicama pandemije.

„Ako sada pogledate brzinu kojom se eurozona oporavila od COVID-19 krize, brzina oporavka je oko četiri puta veća nego što je bila u vrijeme globalne finansijske krize“, izjavio je Donahju.

Euro doista jeste simbol moderne Evrope, osnova koja kontinuirano evoluira i koja je otporna na šokove nametnute kompleksnošću trenutne geopolitičke situacije. Može se očekivati da sljedeći korak u razvoju evropske valute bude digitalni, pogotovo uzevši u obzir ubrzani razvoj kriptovaluta.