Vijest da je Budva ove godine u finalu za Evropsku prijestonicu kulture 2028, te da bi joj već u septembru mogla pripasti ta laskava titula zvuči kao vijest na koju bi trebalo da budemo ponosni. No, da bi, zaista, tako i bilo, morali bi (a nećemo) zanemariti suštinu, što je, istina, u ”relaksiranoj” Crnoj Gori najmanji problem.

Bez suštine, u društvu koje se, najblaže rečeno, u(davi) političkim, vjerskim, nacionalnim temama, u kojem se za “predjelo” i “glavno jelo” serviraju upravo te “velike” teme i od kojih se “hranimo”, može zvučati  maliciozno, ali za mentalno zdravlje nacije, čini se, neophodno i svrsishodno: da li Budva, za početak zaslužuje prestižno priznanje kakvo je Evropska prijestonica kulture, koliko je “daleko” od te "titule", ne samo Budva, već cijela Crna Gora, gdje nam je to “dugme za reset”, odnosno šta je neophodno promijeniti prije nego li krenemo u trku za jedan od najambicioznijih kulturnih projekata u Evropi.

Da je sve, ipak, potaman, i da ovo pitanje ne bi trebalo ni postavljati, možda će neko i povjeravati čitajući nedavnu najavu iz Vlade u tehničkom mandatu, a u kojoj se, u već poznatom spasiteljskom maniru, saopštava da će finansirati kandidaturu Budve za Evropsku prijestonicu kulture, uz copy paste poruku: ”Radimo istorijske stvari za Crnu Goru! Na pravom smo putu”. 

Napominjemo i da “jedinstvo” inicijatora kandidature, kao ni to koliko je, kako se spekuliše, projekat “Budva Evropska prijestonica kulture” zakomplikovao odnose unutar same budvanske lokalne vlasti nijesu tema ovog teksta, već suštinsko pitanje kako to da je Budva, nažalost, od grada nekontrolisanog kiča došla do, ni manje ni više nego kandidature za Evropsku prijestonicu kulture.

No, bilo bi nefer ako bi priču o kandidaturi sveli samo na priču o turbo-folku, zapravo bilo bi isuviše plitko, i kontradiktorno, budući da prvi redovi ovog teksta “vape” za suštinom. 

Zoran Rakočević; Foto: Dušan Miljanić

Jedan od rijetkih koji je bio spreman da govori na ovu temu je reditelj Zoran Rakočević, koji nije u “misiji” rušenja nečeg značajnog kao što je titula Evropske prijestionice kulture za neku državu, već ukazuje na fakte, koje većina neće ili ne želi da čuje:

“Koliko god mi govorili o budvanskom kiču, budvanski model je i dalje poželjna varijanta razvoja, gradnje i kulture. Taj kič je trajno naseljen u našim glavama, te smatram da ga jedan budžet koji bi titula Evropske prijestonice kulture donijela ovom gradu ne može mnogo popraviti. Budvanski kič se ne ogleda samo u njenom varvarskom urbanizmu i kvazielitističkoj pomami za glamurom, već i u višedecenijskom konceptu neimanja doma kulture, na primjer, ali i u političkim traumama koje su Budvi nametnule garniture vlasti, stare, nove, starile pa mladile”, smatra Rakočević i akcentuje šta vidi kao najproblematičnije u ovoj priči:

“Političke strukture koje su u stanju da plemenski organizuju paralelnu vlast u hotelskim sobama, angažovani tjelohranitelji koji treba da zavedu red na ulazu u zgradu opštine, uhapšeni predsjednik zbog stvaranja kriminalne grupe, odbjegli ideolog milioner. Ukratko: zakulisno afirmisani mejnstrim kriminal”, kaže sagovornik portala Dnevno.me.

Jedan od opisa za Budvu mogao bi biti i grad u kojem, čak ne morate biti ni umjetnik, ali gdje vam “trešteći” turbo-folk može “paralisati” moždane ćelije, ili gdje ćete, imajući neoštećene parametre dobrog ukusa, bar konstatovati, onako u prolazu, što će nama uopšte kultura? 

A da li će titula Evropske prijestonica kulture pripasti Budvi ili Skoplju znaćemo 20. septembra.

“To bi, pored svega, bilo zanimljivo vidjeti. I poželjno. Budva ima prepoznato kulturno nasljeđe i istoriju kakvom bi se ponosila svaka država. Vjerovatno bi resurse valjalo usmjeriti u tom pravcu, ali i u pravcu kulturnih institucija kakav je Grad teatar, koji bi valjalo osamostaliti u produkcijskom smislu, jer je suviše oslonjen na koprodukcije sa srpskim teatrima. Valjalo bi izgraditi i zgradu doma kulture, pozorišta... “, ocjenjuje Rakočević.

Da je konstantna nebriga o kulturi u Crnoj Gori dovela do svojevrsnog paradoksa -stida da (uprkos nespornom kulturnom nasljeđu) zovemo Evropskom prijestonicom grad koji to nije, saglasan je naš sagovornik.

“Na Budvu bi taj paradoks djelovao afirmativno, ali mi je, zaista, teško da sve to zamislim. Kompletna privreda bi se pobunila protiv kulture, a privreda je trenutno mnogo jača i interesi kulture su joj podređeni. Privreda, dominantno uslužne prirode, bi morala da se suzbije i ograniči, a znamo da divljački kapitalistički apetiti to teško mogu da dozvole. A volio bih da sam u krivu”. 

Rakočević nam je odgovorio i na pitanje s početka: koliko je, zapravo, ne samo Budva, već i cijela Crna Gora "daleko" od titule koja bi nas smjestila u centar evropske kulture.

“Onoliko koliko član 1 stav 2 Ustava Crne Gore trenutno vrijedi. "Crna Gora je građanska, demokratska, ekološka i država socijalne pravde, zasnovana na vladavini prava." Dakle, toliko daleko”, poručuje Rakočević koji vidi jedno rješenje:

“Neophodno je da izvršimo kompletnu lustraciju, podvučemo crtu, ugasimo institucije i na novim zdravim osnovama zasnujemo nove. Suviše futuristički i suviše utopistički, ali ne vidim kako drugačije. Ovo ovako ne ide”, zaključuje Rakočević za Dnevno.me.