Disleksija, disgrafija i diskalkulija nijesu smetnje, već teškoće u razvoju i nijesu toliko učestale kao razvojne smetnje koje kasnije mogu da dovedu do problema u školi, kazala je za portal Dnevno.me predsjednica Društva defektologa Crne Gore defektolog – oligofrenolog Svetlana Vukašinović.

Vukašinović u razgovoru za Dnevno pojašnjava pojmove disleksije, diskalkulije i disgrafije, njihove uzroke, simptome, tretman...

„Disleksija, disgrafija i diskalkulija nijesu razlozi zbog čega postoje poteškoće u učenju kod djece, jesu donekle, ali ne i najveći“, ističe Vukašinović.

Disleksija češća kod dječaka

Vukašinović navodi da razvojna dislkesija predstavlja otežano učenje čitanja i nedograđenost sposobnosti čitanja.

„Očitava se tako što kažemo da su sva djeca istog uzrasta, istog nivoa inteligencije, istog obima obuke, ali sposobnost čitanja je u odnosu na drugu djecu značajno nižeg obima“, navodi Vukašinović.

Ukazuje da postoji mnogo teorija o uzroku disleksije, te da su stavovi uglavnom neusaglašeni, a određeni autori navode različite faktore. Neki od njih navode genetske faktore, neki zamjenu funkcija lijeve i desne hemisfere.

„Ako znamo da je lijeva hemisfera zadužena za čitanje i pisanje, kod osoba sa disleksijom tu ulogu preuzima desna hemisfera, koja je u stvari zadužena za sintezu sadržaja, ne za analizu. I onda se pojavljuju teškoće u analizi riječi, tako da to objašnjava disleksiju - to je jedna od teorija. Uzroci mogu biti stečeni tokom života, prilikom određenih trauma i sličnih povreda mozga. Takođe, razlozi prije u toku trudnoće, i neposredno nakon porođaja...Disleksija se češće javlja kod dječaka, i kad se javlja kod djevojčica, djevojčice prave manje grešaka od dječaka“, navodi Vukašinović.

Prema njenim riječima, disleksija je često udružena za disgrafijom.

„Kod djece sa disleksijom teškoće se javljaju u oblasti auditivne percepcije, vizuelne percepcije, motoričkih sposobnosti, teškoće pisanja i čitanja i u oblasti jezičkog izražavanja. Izmijenjena je pažnja, percepcija, mišljenje, pamćenje. Na drugačiji način je organizovana njihova percepcija nego kod djece urednog razvoja“, objasnila je za naš portal Vukašinović.

Kako je navela, disleksija se uglavnom prepoznaje kada dijete krene u školu, odnosno kada krene učenje vještine čitanja.

„Moram reći da je rijetko koji učitelj obučen da to prepozna, da zna da reaguje i da zna da pomogne djetetu. Uglavnom, kad učitelj posumnja, dolazi do razgovora sa roditeljom i kontaktira se stručno lice, odnosno defektolog, da bi se dalje išlo u tretman“, kaže Vukašinović.

Ističe da disleksija nije bolest, ni smetnja, nego poteškoća, te da ne postoji liječenje, već tretman za ublažavanje i prevazilaženje simptoma.

„Ono što se prvo primijeti tokom početka usvajanja slova, glasova, uopšte pisma je da dijete ne može da zapamti i izvrši odjednom nekoliko naloga. Kada krenu da se obrađuju slova, ne može da poveže grafemu sa fonemom, odnos slovo i glas. Kada krene da čita, to radi sporo, zastajkuje, izostavlja i zamjenjuje glasove. Jednu istu riječ čita nekoliko puta i svaki put je pročita drugačije“, navodi Vukašinović.

Pritisci, nervoza, osjećaj nepripadanja...

Kako naglašava, postojanje disleksije kao razvojne poteškoće nema veze sa intelektualnim statusom djeteta, odnosno djeca mogu da budu urednog ili visočijeg intelektualnog statusa.

Takođe, kod djece sa ovom teškoćom je simptomatična loša orjentacija u prostoru, odnosno imaju problem da razlikuju desnu i lijevu stranu.

„Od početka sticanja vještina samoposluživanja, oblačenja, vezivanja pertli, već se očitava poteškoća. Ima lošu koordinaciju i lošu orjentaciju u vremenu. Ne razlikuje kada mu kažete za pet minuta ili za pet sati. Često se javlja i hiperaktivnost. Ukoliko djetetu date nekoliko naloga, ne može da zapamti redosljed stvari. Naravno da od nekog uzrasta kada možda roditelji kod kuće primijete pojedine poteškoće, pa preko vrtića gdje se, takođe, uoče pojedini znaci i na kraju u školi kada se definiitvno tokom savladavanja vještine čitanja i pisanja uoče ove poteškoće, dijete trpi određene pritiske. Najprije od roditelja, vaspitača, učitelja, sredine, nekad i druge djece. Javlja se nervoza, osjećaj nepripadanja, može doći do agresije, dijete se trudi, ali ne može da savlada tu vještinu, ne zna u čemu je problem...“, objašnjava Vukašinović.

Foto: Printscreen RTHN

Navodi da dijete može da donese određene zaključke, ali ne zna da izvede zaključak zbog čega ne može da usvoji vještinu koju su njegovi drugovi usvojili, pa se može javiti agresija.

„Ovo važi za sve poteškoće i smetnje - ne mogu da kažem da je naše društvo doraslo nečemu čemu težimo, da je doraslo inkluzivnom društvu i da ova djeca ne trpe stigmu, izolaciju, podrugivanje, ruganje -  to se dešava“, kaže Vukašinović.

Ističe da disleksija prati osobu cijeli život, odnosno ne može nestati, već se različitim tehnikama može savladati.

„Ove osobe uglavnom nauče tehnike čitanja, ali nikada ne dosegnu odgovarajući nivo pismenosti. To je jedna teorija. Ipak, u toku radnog iskustva, imala sam priliku da čujem da su osobe sa dijagnostifikovanom disleksijom završile visoke škole, fakultete. Sama smetnja se da prevazići kroz različite tretmane i tehnike“, kaže Vukašinović, ukazujući da je potrebno na vrijeme prepoznati disleksiju.

„I ući u tretman na vrijeme, dok dijete ne uruši samopouzdanje i izgubi kontinutitet u svom obrazovanju“, navodi Vukašinović.

Potrebno poznavati standarde razvoja djece

Kada je riječ o razvojnoj diskalkuliji, to je specifičan poremećaj u sposobnostima računanja koji se ne može objasniti intelektualnom smetnjom, a odnosi se na nesposobnost savladanja osnovnih računskih operacija, više nego na složene apstraktne matematičke vještine.

Vukašinović pojašnjava da se rijetko javlja izolovano, uglavnom udruženo sa disleksijom i disgrafijom. Prema riječima naše sagovornice, da bi se posumnjalo na diskalkuliju, potrebno je poznavati razvojne miljokaze, odnosno određene standarde razvoja djece.

Foto: Pixabay

Ističe da svako dijete ima svoje specifičnosti i različitu percepciju.

„Naša škola je organizovana uniformno, učitelj predaje na jedan način djeci, u odjeljenju imate njih 30, svako dijete je prinuđeno da razumije taj način i taj metod. Sama inkluzija podrazumijeva prilagođavanje svakom djetetu, jer koliko god ih ima u odjeljenju, sva djeca su različita i ne može svako dijete da shvati na isti način i istom brzinom ono što učitelj tog momenta predaje. Škola je uniformna, i to smatram lošim, školski programi su preobimni i nešto što se ne usvoji u samom startu, vrlo je teško poslije nadograđivati, jer nemate osnovu... javljaju se problemi na relaciji učitelj - učenik, učenik  - škola, roditelj - učitelj, a sve ovo kasnije može dovesti od širih problema...“, ističe Vukašinović.

Ukazuje da se diskalkulija može prepoznati u najranijem uzrastu.

„Matematičke vještine kreću da se savladavaju od najranijeg uzrasta, kad se igramo sa djetetom, krećemo od klasifikacije veliko - malo, isto - različito, gore-dolje, ispred - iza... Kod djeteta sa diskalkulijom se već ovdje učitava poteškoća da se dijete ne snalazi. Čak ne moramo doći ni do brojeva, već u samim varijantama orjentacije prostora i vremena, u ranom uzrastu, može da se uoči problem. Računamo da je dijete u određenom uzrastu steklo određene vještine rukovanja novcem, orjentisanja na kalendaru, gledanja na sat...Sve su to vještine koje su direktno vezane sa kasnijim usvajanjem određenih matematičkih vještina, iako ne djeluje tako“, navodi naša sagovornica.

S obzirom na poteškoće, koje se javljaju kod djeteta u ranom uzrastu u usvajanju određenih matematičkih operacija, kada dijete to ne savlada, problemi se produbljuju, gradivo se usložnjava i poteškoće koje se javljaju djeluju kao nepremostive.

„Iz iskustva mogu da kažem da se u tim uzrastima, možda drugi ili treći razred, primjenjuje pogrešna strategija - vrši se pritisak na dijete da to mora da usvoji, obavljaju se razgovori sa roditeljima zašto to dijete ne može da usvoji. Kod djeteta se javlja pad samopouzdanja, povučenost, a u razredu može da se javi podrugivanje, stigmatizacija, izbjegavanje i slične stvari“, kaže Vukašinović.

Ističe da diskalkulija vrlo teško može nestati spontano.

„Bitno je rano prepoznavanje i intervencija, koja mora da obuhvata kompletnu ličnost. Sprovode se vježbe psihomotorne reedukacije koje sprovodi defektolog... Ne može se tretirati u školi, ne može ga tretirati učitelj, psiholog, pedagog, već defektolog...“, ističe Vukašinović, dodajući da uspješnost tretmana zavisi od mnogo faktora.

„Bitna je motivacija djeteta, njegove kognitivne sposobnosti, uključenost roditelja...“, navodi Vukašinović.

Kada govorimo o disgrafiji, riječ je o poremećaju otežanog savladavanja pravilnog pisanja, pravilnog gramatičkog i uopšte ispravnog pisanja teksta, onda kada su djeca istog kalendarskog uzrasta to savladala.

Disgrafija ide uglavnom u kombinaciji sa disleksijom. Vukašinović pojašnjava da nije svaki loš rukopis disgrafičan rukopis.

„Da bismo mogli da je dijagnostifikujemo, moramo prvo da je prepoznamo... Dijete kako piše, tako i govori. Čim se javlja disgrafija, javlja se i disleksija, u toku pisanja kod disgrafičnog rukipisa dijete ne drži margine, vrlo često se javlja ogledalsko pisanje...Disgrafičan rukopis je neuredan, vrlo često se dešava da je tekst umrljan, dijete se vraća da koriguje, ispravlja...same riječi su ili previše stisnute ili imaju prevelik prostor. Sve je neujednačeno“, objašnjava Vukašinović.

Prevencija

Ističe da treba preventivno djelovati i sa djecom raditi na sprečavanju potencijalnog nastanka disgrafičnog poremećaja.

„Na nekim manjim uzrastima, olovku ne treba davati djetetu ukoliko samo ne izrazi želju. Nedopustivo je djetetu od dvije ili tri godine dati olovku u ruke, tada treba da se bavi  nekim drugim stvarima, da se igra u prostoru sa edukativnim igračkama, da vježba motoriku prstiju...Djetetu ne treba dati olovku prije nego što savlada „pinceta“ hvat. Prije olovke dijete treba da drži kredu, mali dio cigle, nakon toga treba da se zamijeni debelim flomasterima, na kraju bojicama. Sa djecom treba raditi najjednostavnije grafomotoričke vježbe, da nauči da boji krug, trougao i da troprsno drži olovku“, pojašnjava Vukašinović.

Ističe i da je vrlo česta poteškoća i razvojna dislalija, koja se odnosi na osobe sa urednim sluhom, urednim intelektualnim statusom i razvijene su govorne jezičke komponente.

„Njihov govor je, međutim, neispravan, nepravilan. Može da se javi kada se izostavi određeni glas, kada jedan glas zamijeni drugim glasom ili kada nepravilno izgovara određeni glas. Dislalija je jedan od vrlo čestih poremećaja“, navodi Vukašinović.

Kaže da je riječ o poteškoći koja je u porastu.

„Evidentno je da je u posljednjih desetak godina sazrijevanje motorike govornih organa, zbog načina življenja, kasnije. Djeca su izloženima ekranima od najranijeg uzrasta, jasno je da su nam djeca na telefonima od najranijeg uzrasta. Sve to utiče na kašnjenje u sazrijevanju govornog sistem i pojavu dislalije i drugih razvojnih poremećaja“, zaključuje Vukašinović.