Doktorand muzičkog izvođaštva na najboljem kanadskom univerzitetu, nekada najmlađi student ikada koji je magistrirao muzičku pedagogiju na Univerzitetu primijenjenih umjetnosti i nauka u Švajcarskoj, dvostruki republički prvak iz fizike, đak generacije, danas sa znanjem pet jezika-  samo je dio iz biografije naše sagovornice u serijalu "Najbolje iz Crne Gore" Jelice Mijanović iz Podgorice. 

O spremnosti za promjene, i izlazku iz zone komfora, što je njena glavna poruka mladima ponajbolje govori sljedeće - zajedno sa djecom dosad se preselila šesnaest puta. 

"Kao neko ko sada živi u Sjevernoj Americi, a ko je odrastao u tranziciji između komunizma i hibridne demokratije, školovao se i radio u Zapadnoj Evropi, putovao na četri kontinenta i proveo više mjeseci u Pakistanu, rekla bih da je ono što me ističe u odnosu na konkurenciju sposobnost da bilo koju situaciju sagledam iz više uglova”, kaže Mijanović.  

Računajući od ove jeseni, godine koje je Mijanović provela u inostranstvu prevagnuće u odnosu na 16 godina u Crnoj Gori. 

“Moguće je da je moj temperament ostao isti, ali moja interesovanja i stavovi su nesumnjivo formirani kroz profesionalne i neformalne prilike koje ne bih mogla iskusiti da sam ostala u Crnoj Gori”, kaže Mijanović od koje smo na početku razgovora tražili da sumira proces obrazovanja:  

“Završila sam osnovnu školu "Štampar Makarije" u Podgorici nakon čega sam pohađala redovno prvi i treći razred srednje muzičke škole "Vasa Pavić" dok sam drugi i četvrti polagala vanredno tokom ljetnjeg raspusta. Upisala sam muzičku akademiju (FMU) u Beogradu sa 16 godina kao prvorangirana na listi primljenih studenata svih odsjeka.

Nakon završene dvije godine akademije sa prosjekom 10, nastavila sam školovanje u Ženevi (HES-SO), gdje sam sa 19 godina diplomirala na odsjeku gitare i upisala master iz Muzičke Pedagogije”, priča nam Mijanović koja je magistrirala pedagogiju sa 21 godinu, a nekoliko godina kasnije i muzičko izvođaštvo. 

“Tokom studija sam se dodatno usavršavala na brojnim muzičkim festivalima i školama gitare. Za nekoliko dana kao dobitnik pune stipendije počinjem doktorske studije muzičkog izvođaštva na najboljem kanadskom univerzitetu - University of Toronto”. 

Foto: Branislav Mirković

U vremenu kada je još živjela u Crnoj Gori, dominirala je, kaže, upornost koja se graničila sa fanatizmom. 

“Na početku studija, u Beogradu, energija i društvenost bile su crte ličnosti koje su mi otvorile najviše vrata. Kasnije, u Ženevi, otvorenost (tačnije ksenofilija) i radoznalost su mi omogućili da naučim pet stranih jezika i da sa 23. godine postanem profesor na konzervatorijumu, a sa 26 na fakultetu.

Impresivno je i to što je Jelica Mijanović bila najmađi student ikada koji je magistrirao muzičku pedagogiju na Univerzitetu primijenjenih umjetnosti i nauka u Švajcarskoj. 

“Nije neobično da perspektivni mladi muzičari upišu fakultet ranije i nisam jedina koja je diplomirala u tinejdžerskom dobu. Međutim, studenti tog kalibra automatski nastavljaju sa studijama izvođaštva, a ja sam odlučila da se prvo fokusiram na pedagogiju.

Počela sam da predajem gitaru u muzičkoj školi već sa 19 godina, iako je moja primarna motivacija bila da zaradim dovoljno za troškove života i studija u Ženevi. Željela sam da pružim najbolje svojim učenicima od samog starta“, kaže Mijanović koja je tokom osnovne i srednje škole nekoliko puta pobjeđivala na republičkim takmičenjima iz fizike i gitare.

U periodu između 16. do 23. godine  osvojila je čak jedanaest prvih i dvije druge nagrade na međunarodnim takmičenjima iz gitare, kao što su Gredos San Diego (Madrid), Incontri Chitarristici di Gargnano (Brescia), Guitar Art (Beograd). 
 
Osim toga, kao jedini gitarista nagrađivana je i na takmičenjima sa otvorenom kategorijom za sve instrumente u organizaciji Švajcarske Asocijacije Muzičara (Bern), Migros Pour-cent Culturel (Cirih), Yehudi Menuhin Foundation (Graz). 

“Takmičenja su bila jedini put ka uspjehu koji je meni u tim godinama bio dostupan. Međutim, mimo toga što su prečice ka koncertima i izvor finansija u ranoj mladosti, vjerujem da su takmičenja dugoročno kontraproduktivna i za umjetnike i za umjetnost.

Ona eliminišu nesavršene izvođače, ma koliko kreativni bili, a kod pobjednika stvaraju nezdravi perfekcionizam i iluziju da su profesionalne prilike isključivo rezultat kvaliteta. Zato umjetnici koji redovno nastupaju i nakon takmičarskih godina (koje se završavaju tridesetim rođendanom) ne moraju imati ni pregršt nagrada, ni vanserijsku muzikalnost, ali moraju znati da osmisle i iznesu projekat koji će dobiti grant”. 

Stoga bi, kaže, voljela i kada bi umjetnički univerziteti u Evropi, kao što je to slučaj na koledžu na kom predaje uveli obavezne časove muzičkog preduzetništva i muzičke tehnologije, budući da, kako smatra, mnogi školovani muzičari nemaju marketinške i organizacione sposobnosti potrebne da bi se došlo do publike.

Foto: Oksana Yakovenko

A koliko je, bilo teško iz jedne male države prokrčiti i pronaći svoj put, te šta je bio najveći izazov?

Kaže da je institucionalno pasoš bio najveći kamen spoticanja - svaka rutinska administrativna procedura kojoj je, kao crnogorski državljanin u inostranstvu bila izložena (a ni birokratija ni državljanstvo nijesu stvar slobodnog izbora) pretvarala se u slijepu ulicu, jer su, dodaje, same regulacije pune paradoksa. 

„Bezizlaznu situaciju redovno su spašavali crnogorski službenici, izvodeći na sopstvenu odgovornost i bez interesa svakojake administrativne akrobacije, a sve da bih mogla da ostvarim prava, koja mi moja država istovremeno garantuje i uskraćuje“. 

U neformalnom kontekstu, zavređivala je kaže, dodatnu pozitivnu pažnju zahvaljujući činjenici da dolazi iz Crne Gore. 

„Govorimo o vremenima tik nakon ukidanja viznog režima za zemlje Zapadnog Balkana, kada sam najčešće bila prva osoba iz Crne Gore koju su moji sagovornici imali prilike da sretnu. Takođe, mi se kako geografski tako i kulturološki i politički nalazimo taman na pola puta između Zapada i Bliskog Istoka, i vjerujem da odatle potiče naša, ili makar moja, sposobnost da jednako dobro razumijemo realnost razvijenih i manje razvijenih zemalja, i lako sklapamo prijateljstva sa svima“, mišljenja je naša sagovornica. 

Foto: Ana Vukotić

No, koliko je Crna Gora znala i prepoznala talenat govori i to da je Jelica Mijanović dobijala stipendiju od države u iznosu manjem od 100 eura!

“Nekoliko godina sam primala stipendiju za talente od Ministarstva obrazovanja Crne Gore u mjesečnom iznosu od 80-ak eura. Izgubila sam pravo na tu pomoć kad sam od učesnika na takmičenjima i seminarima napredovala u člana žirija i predavača, jer rang lista nije predviđala bodovanje za te kategorije. Ipak, vjerujem da je baš ta i tolika pomoć bila odskočna daska za stipendije koje će uslijediti, jer privatne Švajcarske fondacije čiji ću stipendista postati nijesu mogle ostati ravnodušne na činjenicu da studentkinja mojih godina i dostignuća, koja samu sebe izdržava u najskupljem gradu Evrope, dobija 80 eura mjesečno od svoje države”, kaže Mijanović. 

Za razliku od domovine, više zemalja je nagradilo talenat svestrane Mijanović.

“U Švajcarskoj sam u više navrata bila stipendista svog univerziteta i sljedećih privatnih fondacija: Hans Wilsdorf (Rolex), Helene et Victor Barbour, Lyra, Ousseimi, Hirschman, Geert und Lore Blanken Schlemper, Rene und Susane Braginsky, Emil Himmelsbach, C.+ A. Kupper, Fritz Gerber. Bila sam, takođe, stipendista italijanske Ambasade, austrijske Barokne Akademije, Akademije Chigiana, kao i dobitnik Rotary International stipendije. Nedavno sam dobila punu stipendiju za doktorske studije od University of Toronto”.

Govoreći o tome koje bi iskustvo izdvojila kao najdragocjenije u profesionalnom smislu, prisjeća se da je to bilo 2014.  i to kada je objavljeno ukupno osam konkursa za poziciju profesora gitare na frankofonim i germanofonim konzervatorijumima širom Švajcarske. 

“Konkurisala sam i bila pozvana na intervju na svih osam konzervatorijuma, od čega mi je posao ponuđen na šest institucija. Svaki intervju se, osim razgovora, sastojao od probnog časa sa nepoznatim učenikom i mini-koncerta pred komisijom. Saznanje da su moja ličnost, umjetnički izraz i način na koji prenosim znanje prepoznati mi je mnogo značilo”, iskrena ja Mijanović koja od prošle godine predaje gitaru i kamernu muziku na Mohawk Koledžu u Hamiltonu, a biće angažovane i kao asistent na University of Toronto već od naredne sedmice.

Uz to, povremeno gostuje na festivalima i univerzitetima kao član žirija, gost-predavač i/ili izvođač. 

Foto: Branislav Mirković

Mijanović smatra i da obrazovani kadar koji bespovratno odlazi iz Crne Gore čine ljudi koji nijesu spremni da posmatraju, čine ili trpe nepravdu, i spremni su da izađu iz svoje zone komfora i grade karijeru daleko od porodice, među jačom konkurencijom, ali i po pravilima koja su transparentna. 

“Nisam sigurna da većina najboljeg kadra zaista odlazi iz Crne Gore. Početni troškovi života u inostranstvu su, nažalost, nepremostiva prepreka za jedan dio naših građana, uprkos njihovom akademskom potencijalu. Puno zavisi i od karaktera, mi smo nacija koja se opire promjenama, i mnogi ne žele da odu, iako imaju mogućnosti. U krajnjem, poznanstva, rodbinske i političke veze su u crnogorskom društvu neuporedivo korisnije od ma kakvih profesionalnih kompetencija koje se mogu steći u inostranstvu”, mišljenja je Mijanović. 

Stava je i da mnogi obrazovani ljudi, iako prepoznaju štetnost i neodrživost takvog društvenog modela, odlično se snalaze u njemu i ne žele da krenu od nule tamo gdje će morati da zavise isključivo od sopstvenih zasluga. 

“Pristojna stipendija za talente i bolje opcije zapošljavanja za studente sa diplomama visoko rangiranih inostranih univerziteta mogu djelovati kao izvjestan podstrek za mlade profesionalce, ali neće riješiti probleme društva koje se na površini modernizuje, a iznutra i dalje funkcioniše prilično plemenski. Meni oduvijek djeluje da je jedan od izvora problema u Crnoj Gori to što ljudi kao u srednjem dobu rijetko imaju hobi kojem su posvećeni.

Kada redovno i predano u svoje slobodno vrijeme usvajate nova znanja, razvijate svoje talente i imate misiju koja je veća od puke zarade i razmetanja istom, onda svoju vrijednost ne mjerite materijalnim. Onaj ko je ushićen oko sljedećeg časa instrumenta, ekološke akcije, bašte, učešća na utakmici, ima manje vremena i potrebe da se bavi drugima i nagomilava novac ili uticaj”, kaže Mijanović. 

Foto: Oksana Yakovenko

Onda se nameće i jednostavan zaključak - kad je neko zadovoljan sobom i ima lične projekte koji malo koštaju, a mnogo znače, njime je teže manipulisati, riječi su Jelice Mijanović. 

Priznaje i da je teško nositi se sa činjenicom da ste neintegrisani upravo u sopstvenoj domovini, koja bi, smatra mogla biti utopična za porodični život, da nije korupcije u svim sferama društva.

“Postoji momenat kada osjetimo da su nam ljudi sa kojima dijelimo zajednički pogled na budućnost postali bliži od onih sa kojima dijelimo prošlost, nakon toga odluka se sama nameće. 

Nakon više od decenije u Švajcarskoj, i nekoliko godina na relaciji izmedju Crne Gore, Azije i zapadne obale Kanade, planovi za narednih pet godina me vežu za Toronto, a nakon toga vidim sebe u Africi ili Južnoj Americi.

Ipak, do tada će i moja djeca, koja su se do sada preselila šesnaest puta, dobiti pravo da učestvuju u porodičnim odlukama i nije isključeno da će staviti veto na sljedeću selidbu. Bez obzira na moju stalnu adresu, radujem se novim izazovima sa ove strane Atlantika i nastupima koji su nakon pandemije ponovo počeli da uzimaju maha”. 

Na kraju smo sa Jelicom Mijanović razgovarali i tome šta je konkretno za nju istinska mjera uspjeha: 

“Opasno je mjeriti uspjeh u umjetnosti, jer sve što se može izraziti brojevima (poena, posjetilaca, zarade), i dalje ne govori ništa o magičnoj i neponovljivoj sponi umjetnika i publike, koju definiše jedino intenzitet obostranog doživljaja. Slično je i moje viđenje pedagogije. Vrijednost uticaja na učenike se ne mjeri samo njihovim muzičkim uspjesima, već zajednički rad utiče na ličnost mladih i ostaje kao doživotno nasljeđe. 

Ne pamtim šta sam tačno naučila od mojih profesora gitare, ali mogu jasno da evociram različita interesovanja i umjetničke doživljaje koje je u meni pobudio svako od njih.Ako sam kroz svoju ulogu muzičara i profesora ikoga navela na osjećanja i misli koje inače ne bi iskusio, to je za mene uspjeh”, zaključuje sagovornica portala Dnevno.me.